Etkili Hedef Belirlemenin İlkeleri

1. Hedefleri Belirli, Gözlenebilen ve Ölçülebilen Parçalar Haline Getirin:Basketboldaki atış yüzdesini yükseltmek gibi daha genel bir hedef belirlemek kolay olmakla beraber, bunun için belirli bir yönteme ve izlenecek yola karar vermeden bu hedefin gerçekleşmesi zorlaşır. Nasıl ve ne zaman yapacağınızı belirlemek sonuca ulaşmanızda size yardımcı olabilir. Koçlar (teknik adamlar), oyuncularına bilekleriyle bir “C” çizmelerini ve “şut” gibi bir anahtar sözcük belirlemelerini önererek, oyuncuları mekanikleşmiş hareketlerinin geliştirilmesine yol gösterir.

Ölçülebilir amaç, buna ulaşabilmeye ne kadar kaldığının miktarını, ne kadar yakın olduğunuzu bildiğiniz amaçtır. “Çoğunuzun iyi bir atış yüzdesi var” demek yerine %65 yüzdeyle oynayanların belirlenmesiyle sonraki hafta %100’e yükseltilebilir ve takım amacına ulaşabilir. Gözlenebilen amaçlar işte bu belirlenebilen ve ölçülebilen hedeflerdir. Böylelikle, genel bir hedefin nelerden oluştuğunu belirleyerek özellikle belirli bir zamana ya da deneme sayısına kadar gözlenebilen ve ölçülebilen spesifik kriterlerin geliştirilmesi sağlanmış olur.

2. Hedefler Kaydedilebilir Olmalıdır: Hedeflerin kaydedilmesi, somut bir şekilde takip edilmesini ve bunun üzerinde bir takım değişiklikler, düzenlemeler yapılmasını kolaylaştırır.

3. Zaman Aralığını Net Bir Şekilde Belirleyin: Oyuncuların atış yüzdelerini geliştirmelerini beklemeniz belirli bir zaman ya da olay sınırlaması koymadıkça etkisiz olacaktır. Denemelerin, idmanların sonunda “amaca ulaşılacak mı?” Hafta sonuna kadar? Play offlara kadar? İyi belirlenmiş hedefler zamanında gerçekleşmelidir.

4. Ulaşılabilir Zorlukta Hedefler Belirleyin: Ulaşılabilir zorluktaki hedefler çok kolay ya da çok zor hedeflerden daha iyidir çünkü bunlar sporcuları hedefe ulaşabilmeleri için sıkı çalışmaya zorlar. Ayrıca bu tarz hedeflere ulaşılması daha zevklidir.

5. Hedefleri Yazın ve Süreci Düzenli Olarak Denetleyin: Hedefler unutulursa etkisiz olur. Hedefleri olabildiğince açık ve spesifik yazın. Bir günlük veya hedeflerin açıkça yazıldığı bir şablonun/grafiğin olması sporculara teknik direktöre  (koça) süreci denetleme olanağı verir.

6. Uzun Vadeli Planlarınıza Ulaşmak İçin Kısa Vadeli Hedefler Kullanın: Aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi hedeflerin belirlenmesini basamaklandırın. Uzun vadeli hedeflerinize ulaşabilmeniz için kısa vadeli amaçlar stratejisi gereklidir.

7. İdmanları Olabildiğince Müsabaka Hedeflerine Göre Düzenleyin: Hem takım hem de teknik adam için müsabakaya hazırlıkta etkili bir idmanın kritik olduğunu hatırlamak önemlidir. İdmandaki hedefler mümkün olduğunca müsabakada gösterilmek istenen performans hedefleriyle örtüşmelidir. İdmanlar süresince çalışma disiplinine ve ahlakına bağlılık gereklidir. Bunlara örnek olarak; tam zamanında idmanda olmak, ısınma sırasında hevesli olma ve de dikkatini teknik adam ile takım kaptanına vermek gösterilebilir. Hedeflerin çalışılması zihinsel canlandırma gibi becerileri de içerebilir. Zihinsel canlandırma müsabaka süresince ortaya çıkabilecek kaygının, stratejilerin ve becerilerin öğrenilmesinde de yardımcı yöntemlerdendir.

8. Hedeflerin Sporcu Tarafından Benimsendiğinden/Sahiplenildiğinden Emin Olun:Sporcuların hedefleri üzerinde kontrolü olduğunu hissetmeleri önemlidir. Hedef belirlemenin en önemli özelliklerinden biri sporcuların hedefi kabul etmesi ve benimsemesidir. Eğer sporcular kendi hedeflerini belirlerse bunları daha çok benimseyebilirler. Bazen teknik adamlar sporcular için hedef belirlediğinde önemsenmeyebilir.

9. Hedef Belirlerken Kişilik Özelliklerini ve Bireysel Farklılıkları Göz Önünde Tutun:Teknik adamlar hedef belirlemenin etkili olmasında sporcuların kişilik özelliklerinin de belirleyici olduğunu akılda tutmalıdır. Sporcunun kişiye odaklı (performansını başkasıyla kıyaslayan) ya da göreve odaklı (performansını önceki durumuyla kıyaslayan) olup olmaması hedefin benimsenmesinde/sahiplenilmesinde belirleyici olabilir. Sporcular başarıyı diğerlerini yenmek olarak gördüğünde sonuç üzerindeki kontrolleri az olacaktır. Ayrıca kişiye odaklı sporcuların amaçlarını elde edememelerinin kabahati gerçekçi olmayan yüksek ya da düşük hedeflerinin olması eğilimidir. Göreve odaklı sporcular hedeflerini belirlerken ellerinden gelenin en iyisini yapmayı, başarılı oldukları hareketleri geliştirmeyi ve daha sık yapmayı ayrıca buların daha uzun süre ve kendine güvenle yapılmasını amaçlar.

10. Negatif hedeflere karşın pozitif hedefler belirleyin: Hedefler hem pozitif (Örn., basketbolda isabetli serbest atış sayısını arttırmak) hem de negatif (Örn., basketbolda hatalı pas sayısını azaltmak) ifade edilebilir. Mümkün olduğunca hedefler, ortadan kaldırması gereken davranışlara değil, pozitif bir bakış açısıysa mevcut olan davranışların üzerine odaklanılmalıdır. Bu durum sporcuların başarısızlıktan çok başarıya odaklanmalarında yardımcı olur.

11. Bir hedef-başarı stratejisi tanımlayın: Hedeflerinizi belirlemek ile hedeflerinizi gerçekleştirirken size yardımcı olacak stratejiyi tanımlamak arasındaki farkı anlamak önemlidir. Örneğin, genel amaçlanan hedefler ile sonuç hedefleri genellikle stratejisiz belirlenir. Tennesse Üniversitesinin basketbol takımını oluşturma hedefini düşünelim. Bir lise öğrencisi akademik eğitimine devam etmesi için sıkı bir çalışma programına uymalıdır. Aynı zamanda spor becerilerinden pas atma, şut atma ve top sürme becerilerini de geliştirirken ofansif ve defansif becerilerini de geliştirecek yaz kamplarına katılmalıdır.

12. Hedefler için destek arayın: Sporcuların yaşamlarındaki önemli diğerleri başarılabilir hedefleri sağlamada yardımcı olabilirler. Takım antrenörüne ek olarak, diğer antrenörler, aile, arkadaşlar, öğretmenler ve takım arkadaşları buna eklenir. Hedeflere ulaşmada harcanan çabanın diğerleri tarafından desteklenmesi kişiyi güçlendirir ve hedeflere ulaşmada olası yaşayacağı zorlukları aşmasında yardımcı olur.

13. Bireysel hedefler kadar takım hedefleri de belirleyin: Takım performansı birey performansları kadar kolay ayarlanabilir. Antrenörler çeşitli hedefleri belirlerken bu hedeflerin içine takım hedeflerini de düşünmelidirler.

Sedar ERTAŞ
Uzm. Klinik Psikolog