Çocuklarda Yalan Söyleme
HANGİMİZ YALANCI, ÇOCUK MU BİZ Mİ?
Çocuklara hep yalanın ne kadar kötü olduğunu anlatan masallar anlatırız, pinokyo gibi burnu uzar mesela yalancının, herkes anlar yalan söylediğini, utanır. Ya da yalancı çoban gibi başına kötü şeyler gelir ve üzülür. Bu yüzden yalan kötüdür, çocuk yalan söylememelidir. İyi peki o zaman biz niye yalan söyleriz çocuklara, burnumuz uzamadığı için mi, yoksa başımıza yalan söylediğimizde üzücü şeyler gelmediği için mi? Ama bizimki masum yalanlar diyenleri duyar gibiyim. Peki öyle olsun. Gelin beraber yalana ve çocukların neden yalan söylediğine bakalım. Baştan özetleyeyim, siz neden yalan söylüyorsanız çocuğunuz o yüzden söylüyor olabilir.
Yalan birini aldatmak, kandırmak için söylenir ve bir amacı vardır. Ya ceza almamak, eleştirilmemek için ya da beğeni, övgü almak için olabilir amacı.
Çocukların yalan söylediğini düşünmeden önce ise dikkatli olmak ve bazı şeyleri bilmek çok önemlidir, mesela 5 yaşına kadar çocuğun yalan söylediğinden endişe etmek gerekmez. Evet doğru okudunuz 5 yaşına kadar çocuk biz yetişkinlerin düşündüğü anlamda yalan söyleyemez, çünkü henüz soyut düşünme yeteneği dediğimiz karmaşık düşünce yeteneği gelişmemiştir. Soyut düşünmenin olmadığını daha küçük çocuklarda rüyalarını anlatırken de görürüz.
Buna bir örnek vereyim; mesela rüyasında “Seninle evdeydik” diye başlar anlatmaya, biz de “Ne yapıyorduk” diye sorarız, çocuğun cevabı sen de oradaydın ya olur. Küçük çocuklar rüya ve gerçek ayrımını yapmakta zorlanabilir ve rüyadaki kişilerin de aynı şeyi yaşadığını zannedebilir.
Bu yaşlarda çocuk hayal gücüyle olmamış şeyleri olmuş gibi de anlatabilir, gerçekle hayali ayıramayabilir, gördüğü-duyduğu şeylerden etkilenmiş olabilir. Bu yüzden okul öncesi dönemde çocuğun yalan söylediğini düşünmeden önce bunları hatırlamak gerekir. Çocukla gerçek ve hayal ayrımını konuşmak gerekebilir.
Sonra çocuk büyümeye başlar ve taklit etmeye çalışır etrafındakileri, böylece sosyal ilişkileri çevresindekilerin davranışlarından öğrenmeye başlar. Unutmayın çocuk sizi örnek alır, anne-baba aileyi örnek alır.
Örnek mi? Düşünün ki sizi ziyaret etmek isteyen biri telefon açıyor, siz hiç hazırlıklı değilsiniz ve çocuğun yanında “Hastayım” diyorsunuz, ya da okula çağıyorlar sizi ve siz çocuğunuzdan hiç işiniz yokken okula gelemeyeceğinizi söylemesini istiyorsunuz, çocuktan yalan söylemesini istiyorsunuz. Biz yetişkinler buna benzer şeyler yapıp sonra çocuktan yalancı çoban masalına inanmasını beklersek veya çocuğu yalanlarımızı taklit ettiği için cezalandırır ona kızarsak ,hata etmiş oluruz.
Ailenin yalan söyleme şeklini izleyen çocuk elbette bunu taklit edecektir. Hastayım diye yalan söyleyip işe gitmediğinizde veya işe geç kalmanızı trafiğe
bağladığınızı evde anlattığınızda çocuğa da okula gitmemesi veya geç gidince söyleyebilmesi için bu tür bir yalan söyleyebileceği mesajını verirsiniz. Çocuğunuzun yalan söylediğini düşünüyorsanız sadece onu izleyin ve ne kadarı evde diğer aile üyelerinin mazeret ve beyaz yalanları siz karar verin.
Okul çağındaki çocuklar kendini korumak, savunmak için de yalan söyler, yukarıda yazdığım gibi amaç ceza almamak için de olabilir. Beklentisi yüksek aileler çocuğu sık sık eleştirir, kızar, başka çocuklarla kıyaslar ve bazen doğruyu da söylese “yalan söylüyorsun” diye azarlar, hatta maalesef çocuğu fiziksel olarak incitir. Bu çocuklar tüm bunlara karşı kendini savunmak için yalana sığınabilir ve tıpkı sıcak demirin dövüle dövüle sertleşmesi gibi alışkanlığa dönüşebilir.
Örneğin sınavlara hazırlanan bir çocuğu düşünün. Eğer aile yüksek beklentisi olan bir aile ise sık sık evde şu cümleler duyulabilir: “Benim oğlum/kızım çok akıllı, sınıfının birincisi olacak. İleride doktor olacak, çok para kazanacak.” Beklentisi yüksek aileler çocuğa sürekli baskı uygular, bu baskı bazen sözle değil davranışlarla da olabilir. Sık sık ders çalışıyor mu diye bakmak, komşu veya akraba çocuklarıyla kıyaslamak gibi. Birçoğunuza bu son cümle tanıdık gelebilir, “Komşunun oğlu Mehmet sınavda sadece bir yanlış yapmış…” Bu sözden ailenin mesajını almayan ve sıkılmayan var mı? Peki ya çocuk bu beklentiyi karşılayamıyor veya illa ailenin istediği mesleği seçmek istemiyorsa ne yapar? Savunma türü yalanlar burada kendini gösterebilir.
Aileden, okuldan, çevreden yeteri kadar onay, takdir, beğeni almayan çocuklar da bunlara sahip olmak için yani kısaca beğenilmek için yalan söylebilir. Kültürümüz maalesef eleştirmekte eli çok açık ama güzel şeyler söyleyip onaylamakta cimri. Mesela kendi çevrenize dikkat edin; ne kadar olmamalı, kötü, yapma, etme gibi olumsuz şeyler duyuyorsunuz ve ne kadar güzel, iyi, bravo, aferin gibi iyi şeyler duyuyorsunuz? Asıl bam teli ise şu, siz çocuğunuza neyi ne kadar söylüyorsunuz?
Sürekli eleştiri duyduğu ve övgüyü az aldığı için beğenilmediğini düşünen çocuk onay almak için bu yalanlara başvurabilir.
Kısaca özetlemek gerekirse bu yazıda çocuklarda yalan söyleme konusunda koyu yazdığım yerler aklınızda kalsın isterim.
Çok küçük çocuklarda ve okul öncesi dönemde hayal
Aileyi ve çevreyi model alma ile ortaya çıkan sosyal yalanlar
Baskıdan kurtulma ve ceza almamak için savunma
Beğeni ve onay alarak mutlu olmak içinse beğenilme anahtar kelimeleri aklınızda bulunsun lütfen.
Tüm bu yazdıklarım olmadığı halde çocuk yalan söylüyorsa bir uzmandan yardım almakta fayda vardır. Bu çocuklar etrafına ilgisi az, duygusal olarak kayıtsız ve gelişmemiş olabilir, bu çocukların yalanları bencilce bir amaca yönelik bilerek ve planlı olabilir.
Hadi ailelere bazı önerilerle bitirelim.
Çocuğun yanında yalan söylemeyin
Ona yalan söylettirmeyin
Çocuğa katı, sert, kaba ve aşırı otoriter davranmayın
Başaramayacağı şeyler istemeyin
Kardeşleriyle, diğer çocuklarla kıyaslamayın
Sevin, onaylayın, kucaklayın, onunla oynayın
Çocuklar mayasını sizin davranışlarınızdan alır bunu unutmayın
Sevgiler, saygılar.
Yazan: Sedar ERTAŞ